Na današnji dan

Na današnji dan 1984., prije tačno 41 godinu, paljenje olimpijskog plamena u Sarajevu, na stadionu „Asim Ferhatović Hase“ (Koševo), na ceremoniji otvaranja 14. zimskih olimpijskih igara, pratilo je 60.000 ljudi, a više miliona širom svijeta. To je bila prva zimska olimpijada održana u nekoj komunističkoj državi, kakva je bila i bivša SFR Jugoslavija.

Na Igrama, koje su trajale od 8. do 19. februara, nastupila su 1.272 takmičara iz 49 zemalja (998 takmičara i 274 takmičarke), uz praćenje više od 7.500 predstavnika medijskih kuća iz 41 zemlje.

Čola kao Vučko

Baklju ZOI ‘84., koja je stigla iz grčke Olimpije avionom do Dubrovnika, a kroz SFR Jugoslaviju ju je nosilo 1600 ruku, na stadion je donijela i upalila olimpijski plamen tadašnja najbolja jugoslavenska klizačica Sanda Dubravčić.

– To je bio specifičan doživljaj. Ja mogu reći, gledajući mnoge olimpijade nakon Sarajeva, da je, zapravo, u Sarajevu bila istaknuta ljudskost, ona ljudska komponenta. Nema toliko srca i toliko otvorenosti koliko je bilo dano u Sarajevu – kazala je za „Dnevni avaz“ Sanda Dubravčić prilikom prošlogodišnjeg boravka u Sarajevu na obilježavanju 40. godišnjice Olimpijade.

Logo 14. zimskih olimpijskih igara izradio je sarajevski inžinjer Miroslav Antonić Roki, a maskotu, simpatičnog Vučka mangupskog osmijeha, slovenski strip-crtač Jože Trobec. U najavnim spotovima Vučku je glas posudio najbolji pop pjevač naše regije, Sarajlija Zdravko Čolić, završavajući ih čuvenim: „Sarajevooooo“.

Frankova medalja

Jugoslavenski heroj ZOI ‘84. bio je Jure Franko, 21-godišnji skijaš iz slovenske Nove Gorice, koji je u veleslalomskoj utrci na Bjelašnici osvojio prvu medalju na Zimskoj olimpijadi za tadašnju zajedničku državu. Na ceremoniji dodjele u Skenderiji Sarajlije su u svom prepoznatljivom maniru skandirale: “Volimo Jureka više od bureka!”.

Poseban praznik za oči i dušu priredili su umjetnički klizači u Zetri, a među najistaknutijim je bio britanski plesni par Džejn Torvil (Jayne Torvill) i Kristofer Din (Cristopher Dean), koji su plesom uz Ravelov “Bolero” sve prisutne u ledenoj dvorani Zetre ostavili bez daha, te prvi i jedini put u historiji plesnih parova klizača od sudija dobili sve maksimalne ocjene (6) za umjetnički dojam.

Na Igrama je zlatnu medalju u umjetničkom klizanju osvojila njemačka klizačica Katarina Vit (Witt), koju je upravo Sarajevska olimpijada učinila jednom od najvećih sportskih ikona kraja 20. vijeka. Samo mjesec nakon zlata u Sarajevu Katarina je osvojila i Svjetsko prvenstvo 1984., a potom su uslijedila zlata na svjetskim prvenstvima 1985., 1987. i 1988., te Olimpijskim igrama u Kalgariju, u Kanadi, 1988. godine.

Izvrsnim skokovima na skakaonici na Igmanu sve je oduševio osvajač zlatne medalje Finac Mati Nikonen (Matti Nykonen), koji je preminuo 2019., u svojoj 56. godini.

Olimpijski duh nikad nije prestao da živi u Sarajevu i Sarajlijama, što dokazuje da su Zimske olimpijske igre zasigurno najbolji historijski događaj koji se desio Sarajevu, Bosni i Hercegovini, ali i našoj regiji.

Devastirani objekti

Mnogi olimpijski objekti devastirani su u agresiji na BiH od 1992. do 1995. godine. Neki objekti su obnovljeni, poput Zetre i Skenderije, dok bob staza na Trebeviću, gotovo potpuno uništena i zarasla u korov, te skakaonice na Igmanu, u derutnom stanju, i dalje čekaju neće li se ko od vlasti dosjetiti da ih renovira ili će se s vremenom potpuno urušiti. Jedino su skijaške staze na Bjelašnici i Jahorini konstantno bile u funkciji, te poboljšane izgradnjom žičara i ski-liftova. 

Prije tačno 33 godine, 27. juna 1991. godine, Slovenija je postala poprište prvog sukoba u krvavom raspadu Jugoslavije.

Dan koji je započeo kao još jedan korak ka nezavisnosti i slobodi za Sloveniju, pretvorio se u brutalnu desetodnevnu borbu, koja je bila predznak mnogo dužih i krvavijih sukoba koji će uskoro zahvatiti Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku i Kosovo.

Desetodnevni rat, poznat i kao “Rat za nezavisnost”, nije bio samo kratka vojna konfrontacija, već simboličan početak Miloševićevog projekta stvaranja velike Srbije i održavanja Jugoslavije pod njegovom čizmom. Sukobi su počeli kada su snage Jugoslovenske narodne armije (JNA), pod komandom tadašnjeg saveznog predsjednika Slobodana Miloševića, pokušale da silom spriječe deklaraciju o nezavisnosti Slovenije, koju je slovenačka vlada proglasila dan ranije, 26. juna 1991. godine.

Prvi koraci ka nezavisnosti

Nakon godina nezadovoljstva unutar same Jugoslavije, Slovenija je postala prva od jugoslovenskih republika koja je krenula putem secesije. Raspoloženje u Sloveniji u to vreme bilo je pretežno pro-nezavisničko, potaknuto ekonomskim i političkim neslaganjima sa centralnom vladom u Beogradu. Tokom 1990. godine, slovenački narod je na referendumu glasao sa ogromnom većinom za nezavisnost, što je bio signal da su Slovenci spremni za razlaz sa Jugoslavijom.

Odluka Slovenije da proglasi nezavisnost bila je hrabra, ali i riskantna, s obzirom na to da je JNA bila snažna vojna sila odlučna da silom očuva teritorijalni integritet Jugoslavije. Slovenija, sa svojim malim brojem oružanih snaga i relativno slabom vojnom infrastrukturom, stajala je pred neizvjesnom budućnošću.

Jutro 27. juna 1991. godine počelo je tiho, ali ubrzo su vijesti o dolasku jugoslovenskih tenkova na slovenačku granicu počele da se šire. Prve barikade su bile podignute, a građani i pripadnici slovenačke Teritorijalne odbrane (TO) spremali su se za otpor.

JNA, pod komandom generala Blagoja Adžića, pokrenula je vojnu operaciju kako bi zauzela ključne tačke i vratila kontrolu nad slovenačkom teritorijom. Tokom sljedećih deset dana, sukobi su se rasplamsavali na različitim mjestima širom Slovenije. Bilo je borbi na graničnim prijelazima, putevima, mostovima i aerodromima. Slovenačka TO i policija, uz podršku lokalnog stanovništva, pružali su žestok otpor jugoslovenskim trupama.

Borba i otpor

Iako je JNA bila mnogo nadmoćnija u pogledu opreme i broja vojnika, slovenačka strana je imala prednost domaćeg terena i velike motivacije. Slovenačka strategija se bazirala na gerilskoj taktici – brzim i efikasnim napadima iz zasjeda, sabotiranju komunikacionih linija i blokiranju puteva. Lokalno stanovništvo je u velikom broju podržavalo borce TO, pomažući u pripremi i izgradnji barikada, kao i pružanju logističke podrške.

Jedan od ključnih trenutaka rata bio je pokušaj JNA da preuzme kontrolu nad aerodromom Brnik kod Ljubljane. Ova bitka je postala simbol otpora, gdje su slovenačke snage uspjele da zaustave napredovanje JNA i natjeraju ih na povlačenje.

Među vojnicima JNA bio je tada 19-godišnji regrut, koji je na u kamere tadašnjeg Jutela izrekao rečenicu koja je ostala jedna od najpoznatijih izjava tokom rata u bivšoj Jugoslaviji.

Na snimci se vidi vidno preplašeni, mladić koji nema pojma zašto je tu gdje jeste

“Koliko ja kužim, oni kao hoće da se odcjepljuju, a mi im kao ne damo. U stvari, mi samo hoćemo da se vratimo u kasarnu. Ništa više. Ovo je opća ludnica, samo da živ ostanem. Gdje da ja pucam na nekoga ili neko na mene, to ne može nikako. Nijedan oficir nije poginuo, sve sami jarani. Samo da staroj kažem da sam živ i zdrav i da ću se ako Bog da vratiti”, rekao je 19-godišnji Bahrudin Kaletović koji se tog juna zadesio u Sloveniji.

Tokom desetodnevnog rata, poginulo je oko 75 ljudi, a stotine su bile ranjene.

Dok je JNA pokušavala da ponovo uspostavi kontrolu, međunarodna zajednica je bila svjedok rastućih tenzija i nasilja na prostru sada već bivše Jugoslavije. Evropska zajednica (sada Evropska unija) i Ujedinjene nacije pozvale su na prekid sukoba i početak pregovora.

Tokom desetodnevnog rata, poginulo je oko 75 ljudi, a stotine su bile ranjene.

Dok je JNA pokušavala da ponovo uspostavi kontrolu, međunarodna zajednica je bila svjedok rastućih tenzija i nasilja na prostru sada već bivše Jugoslavije. Evropska zajednica (sada Evropska unija) i Ujedinjene nacije pozvale su na prekid sukoba i početak pregovora.

Pod sve većim međunarodnim pritiskom i suočeni s odlučnim otporom Slovenaca, JNA je 7. jula 1991. godine pristala na prekid vatre. Brionski sporazum, potpisan pod posredovanjem Evropske zajednice, privremeno je zamrznuo slovenačku deklaraciju o nezavisnosti na tri mjeseca i omogućio povlačenje JNA iz Slovenije.

Za Sloveniju, ovo je bio početak njenog puta kao nezavisne države. Za Jugoslaviju, ovo je bio početak njenog kraja – krvavi uvod u mnogo duže i razornije sukobe koji će zahvatiti region.

Desetodnevni rat je imao dalekosežne posljedice, ne samo za Sloveniju, već i za čitavu bivšu Jugoslaviju. Bio je to prvi dokaz da je vojna sila Jugoslavije ranjiva i da težnje za nezavisnošću ne mogu biti ugušene tenkovima i vojnim akcijama.

Milošević, vođen svojom nacionalističkom agendom, nastavio je da širi sukobe na druge dijelove Jugoslavije. Ubrzo nakon rata u Sloveniji, Hrvatska je bila naredna meta krvavog sukob, a najrazorniji rat uslijedio je u Bosni i Hercegovini.